De Juridische Status van Ayahuasca in Nederland: Is het Legaal? De Geschiedenis & Santo Daime

Dit artikel is een Nederlandse samenvatting van “Legal Paper on the Status of Ayahuasca Under the Dutch Legal System” door advocate Adèle van der Plas uit oktober 2023, geschreven in samenwerking met de organisatie ICEERS. Het volledige paper is hier in het Engels te lezen.

Wat is Ayahuasca? Een Introductie tot de Controverse

Ayahuasca is een entheogeen brouwsel met een diepgewortelde culturele en spirituele geschiedenis, en is het middelpunt van een jarenlange controverse in Nederland. Deze drank die traditioneel wordt gedronken in de Amazone, bekend om zijn psychoactieve eigenschappen, bestaat voornamelijk uit twee planten: Banisteriopsis caapi en Psychotria viridis, waarvan de laatste de psychoactieve stof DMT bevat.

Oorsprong en Gebruik van Ayahuasca

De oorsprong van ayahuasca gaat terug tot inheemse culturen in het Amazonegebied, waar het al eeuwenlang wordt gebruikt in traditionele ceremonies en genezingsrituelen. Deze culturen beschouwen ayahuasca als een heilig middel dat de deur opent naar spirituele werelden en inzichten. In traditionele contexten wordt het gebruik van ayahuasca begeleid door ervaren mensen (sjamanen/curendera’s, ayahuascera’s, etc), die de deelnemers door hun spirituele reizen leiden.

In de loop van de twintigste eeuw vond ayahuasca zijn weg naar andere delen van de wereld, waaronder Nederland, waar het in de vroege jaren ’90 geïntroduceerd werd door leden van de Santo Daime Kerk. Deze Braziliaanse religieuze beweging integreert het gebruik van ayahuasca in hun christelijk geïnspireerde rituelen.

Illegaliteit van Ayahuasca in het Nederlandse Rechtssysteem

In Nederland is ayahuasca illegaal en valt onder de Opiumwet Lijst 1 vanwege de aanwezigheid van DMT, een stof die op de lijst van verboden psychotrope stoffen staat volgens het VN-verdrag van 1971. Dit heeft geleid tot een aantal juridische conflicten, met name rond de Santo Daime Kerk, die ayahuasca als een sacrament in hun religieuze ceremonies gebruikt.

De juridische strijd begon in 1999 toen leiders van de Santo Daime Kerk werden vervolgd voor het importeren en distribueren van ayahuasca. Na procederen kreeg de kerk in eerste instantie een uitzondering op basis van religieuze vrijheid, maar deze uitzondering werd in 2018 herroepen na een uitspraak van de Hoge Raad. Deze uitspraak bepaalde dat de Opiumwet voorrang heeft op het recht op religieuze vrijheid, wat een significante invloed heeft op de praktijken van de Santo Daime Kerk in Nederland.

De juridische situatie rond ayahuasca in Nederland roept belangrijke vragen op over religieuze vrijheid, openbare veiligheid en de interpretatie van internationale verdragen in nationaal recht. Het geval van de Santo Daime Kerk illustreert de uitdagingen die religieuze minderheden kunnen ondervinden bij het uitoefenen van hun geloof binnen de huidige juridische kaders.

Ayahuasca en de Nederlandse Wet: Een Chronologisch Overzicht

De juridische geschiedenis van ayahuasca in Nederland is niet alleen fascinerend, maar ook complex. Dit deel van het artikel biedt een chronologisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen en rechtszaken die betrekking hebben op ayahuasca in Nederland.

De Eerste Kennismaking en Verspreiding in Nederland

Ayahuasca maakte zijn intrede in Nederland in de vroege jaren ’90, geïntroduceerd door de Braziliaanse Santo Daime Kerk. Deze kerk, die haar oorsprong vindt in de tradities van het Amazonegebied, integreert ayahuasca in haar religieuze rituelen en ceremonies. De drank werd gebruikt als sacrament, bedoeld om spirituele ervaringen en inzichten te bevorderen. Niet lang na de introductie in Nederland, werden dochterkerken van de Santo Daime Kerk opgericht in steden zoals Amsterdam en Den Haag, wat leidde tot een bredere verspreiding van ayahuasca in het land.

Belangrijke Juridische Gebeurtenissen en Rechtszaken over ayahuasca en de Santo Daime in Nederland

De juridische status van ayahuasca in Nederland is door de jaren heen veranderd en heeft verschillende rechtszaken gekend. Hier een overzicht van de belangrijkste juridische gebeurtenissen:

Begin van de Juridische Strijd (1999)

In 1999 werden leiders van de Santo Daime Kerk in Nederland voor het eerst strafrechtelijk vervolgd. De aanklachten begonnen met hun strijd voor het recht op religieuze vrijheid om het ayahuasca brouwsel uit Brazilië te importeren en te distribueren aan hun leden als het sacrament van hun eredienst. Deze vervolging markeerden het begin van een langdurige juridische strijd.

Uitspraak over Vrijheid van Religie (2001)

Op 21 mei 2001 oordeelde de Amsterdamse rechtbank dat Artikel 2 van de Opiumwet niet van toepassing zou moeten zijn op het rituele gebruik van ayahuasca binnen de privacy van de kerk, erkend als een officiële denominatie. De rechtbank beschouwde de leer van de kerk als een religieuze overtuiging en het ayahuasca brouwsel als een essentieel onderdeel van de religieuze ervaring van de kerkleden, beschermd onder Artikel 9 (1) ECHR. Het werd geoordeeld dat het verantwoord gebruik van ayahuasca in de kerkdiensten “geen significante” gezondheidsrisico’s met zich meebracht die inbreuk op het recht op religieuze vrijheid binnen de betekenis van Artikel 9 (2) ECHR rechtvaardigen​​.

Verandering in Juridisch Standpunt (2018)

Op 28 februari 2018 kwam het Amsterdamse Hof van Beroep tot een andere conclusie, namelijk dat het wel verboden is. Deze beslissing was mede gebaseerd op de toenemende interesse in ayahuasca buiten de specifieke religieuze setting van de kerk in recente jaren. In oktober 2019 oordeelde de Hoge Raad om de import van ayahuasca inderdaad te verbieden, waarbij deze beslissing werd gebaseerd op de bepaling dat de Opiumwet kan worden beschouwd als een wettelijke beperking op de vrijheid van godsdienst, noodzakelijk in het belang van de bescherming van de volksgezondheid.

Aanvullende Uitspraken en Huidige Status

Na de uitspraak van 2018 hebben verschillende aanvullende juridische procedures de status van ayahuasca in Nederland verder beïnvloed, met de nadruk op het vinden van een balans tussen openbare veiligheid en religieuze vrijheid. De Santo Daime Kerk overweegt momenteel om hun zaak voor te leggen aan het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties, wat een significante stap zou kunnen zijn in het bevestigen van hun religieuze vrijheid en het uitdagen van de onevenredige impact van de criminalisering van ayahuasca op hun religieuze praktijken​​.

Internationale Wetgeving en het Nederlandse Drugsbeleid

De complexe verhouding tussen het Nederlandse drugsbeleid en internationale wetgeving speelt een cruciale rol in de juridische status van ayahuasca in Nederland. Deze situatie wordt gekenmerkt door de spanning tussen nationale regelgeving en internationale conventies.

DMT en Ayahuasca onder de Opiumwet

DMT, een psychoactieve stof in ayahuasca, wordt in Nederland geclassificeerd onder de Opiumwet, een wetgeving die de productie, bezit, en distributie van bepaalde drugs reguleert. Volgens de Nederlandse wet wordt DMT beschouwd als een “harddrug”, wat betekent dat het op Lijst I van de Opiumwet staat. Dit heeft directe implicaties voor ayahuasca, aangezien het brouwsel DMT bevat. Ondanks dat ayahuasca als geheel niet expliciet wordt genoemd in de wet, valt het gebruik ervan onder dezelfde strenge regelgeving vanwege de aanwezigheid van DMT.

De VN-Conventie over Psychotrope Stoffen: Interpretaties en Misvattingen

De situatie wordt verder gecompliceerd door de interpretatie van de VN-Conventie over Psychotrope Stoffen van 1971. Deze internationale conventie, waaraan Nederland deelneemt, reguleert de productie en distributie van verschillende psychotrope stoffen, waaronder DMT. Echter, een belangrijk punt van discussie en misverstand betreft de status van natuurlijke bronnen van deze stoffen, zoals de planten gebruikt in de bereiding van ayahuasca.

Er is enige verwarring over de vraag of de conventie de verplichting oplegt aan lidstaten om planten die natuurlijk voorkomende psychotrope stoffen bevatten, zoals die in ayahuasca, te criminaliseren. Terwijl DMT zelf duidelijk gereguleerd is, geeft de VN zelf aan dat plantmaterialen en bewerkingen niet verboden zijn, maar dat de lidstaten vrij zijn om verdere invulling te geven. Dit heeft geleid tot juridische debatten over de mate waarin lidstaten autonomie hebben in het interpreteren van deze conventie, vooral in relatie tot traditionele en religieuze praktijken.

Deze juridische en beleidsmatige kwesties rond ayahuasca in Nederland weerspiegelen een grotere internationale discussie over de regulering van psychoactieve stoffen en de bescherming van culturele en religieuze praktijken. Het toont aan hoe nationale wetgevingen en internationale verdragen elkaar kunnen beïnvloeden en soms in conflict kunnen komen, vooral in gevallen waarin traditionele gebruiken en moderne wetgeving elkaar kruisen.

De Rol van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) speelt een sleutelrol in de interpretatie van mensenrechten, inclusief religieuze vrijheid, wat relevant is voor de kwestie van ayahuasca in Nederland. Dit hof behandelt zaken die betrekking hebben op het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarvan Artikel 9 de vrijheid van gedachte, geweten en religie beschermt.

De Zaak Fränklin-Beentjes en Haar Impact

Een belangrijk precedent in de context van ayahuasca werd gezet door de zaak Fränklin-Beentjes tegen Nederland. Deze zaak betrof een individuele burger die ayahuasca gebruikte voor spirituele doeleinden en wiens beroep op religieuze vrijheid door het EHRM werd afgewezen. Het Hof oordeelde dat de Nederlandse overheid het recht had om het gebruik van DMT, een component van ayahuasca, te reguleren in het belang van de volksgezondheid.

Deze uitspraak had aanzienlijke gevolgen voor de Santo Daime Kerk en vergelijkbare groepen, aangezien het een precedent schiep waarbij nationale drugswetgeving voorrang kon krijgen op het recht op religieuze vrijheid. Het benadrukte de uitdagingen van het balanceren tussen individuele religieuze praktijken en bredere volksgezondheids- en veiligheidsbelangen.

Discussie en Conclusies: Wat Betekent Dit voor de Toekomst?

De juridische strijd rondom ayahuasca in Nederland brengt veel belangrijke vragen naar voren over de balans tussen religieuze vrijheid, volksgezondheid en internationale wetgeving. De uitkomst van deze strijd heeft niet alleen implicaties voor de Santo Daime Kerk en soortgelijke groepen, maar ook voor de manier waarop Nederland en andere landen omgaan met traditionele en religieuze praktijken die psychoactieve stoffen omvatten.

Implicaties van de Juridische Beslissingen

De juridische beslissingen tot nu toe onderstrepen de complexiteit van het balanceren tussen religieuze vrijheid en de naleving van drugswetgeving. De uitspraak van de Hoge Raad in 2018, die de Opiumwet voorrang gaf boven het recht op religieuze vrijheid, markeert een significante verschuiving in hoe Nederland omgaat met religieuze praktijken die gereguleerde stoffen gebruiken. Deze beslissing kan dienen als een precedent voor toekomstige zaken en heeft mogelijk invloed op andere religieuze groepen die soortgelijke substanties gebruiken.

Toekomstperspectieven voor Ayahuasca in Nederland

De toekomst van ayahuasca in Nederland blijft onzeker. De lopende zaak bij het EHRM kan nieuwe richtlijnen bieden voor de balans tussen religieuze vrijheid en drugswetgeving. Afhankelijk van de uitspraak, kan dit leiden tot een herziening van de huidige benadering van ayahuasca en mogelijk andere psychoactieve stoffen binnen religieuze contexten.

Daarnaast speelt de publieke opinie een rol. De groeiende interesse in de potentiële therapeutische voordelen van psychoactieve stoffen, zoals ayahuasca, kan leiden tot een heroverweging van de huidige wetgeving. Dit kan resulteren in een meer genuanceerde aanpak die rekening houdt met zowel de culturele als spirituele waarde van deze stoffen, als ook hun mogelijke gezondheidsrisico’s.

In conclusie, de zaak van ayahuasca in Nederland is een duidelijk voorbeeld van de uitdagingen waarmee moderne samenlevingen worden geconfronteerd bij het omarmen van culturele en religieuze diversiteit in een wereld van complexe internationale wetgeving en gezondheidsbeleid. De uitkomst van deze juridische strijd zal waarschijnlijk belangrijke implicaties hebben voor hoe Nederland en mogelijk andere landen omgaan met de delicate balans tussen respect voor religieuze vrijheid en de handhaving van openbare orde en volksgezondheid.